Ενδιαφέρων: Προιστορία της φωτογραφίας.

[VIDEOMIX]

Ο Babilon μου είχε ζητήσει την δημοσιοποίηση τέτοιων ιστορικών άρθρων. Συνεχίζω την παράθεση λοιπόν. 8)

Το 1839 ,μια από τις πιο σημαντικές χρόνιες στην ιστορία της φωτογραφίας,ο Sir John Herschel , γιος του διακεκριμένου βρετανού αστρονόμου William Herschel ,
αστρονόμος ο ίδιος, με πολλές επιστημονικές επιτυχίες στην καριέρα του ,μας δίνει το
όνομα 'φωτογραφία' .Αυτός ο ακούραστος εργάτης της επιστήμης , τον Μάρτη
του 1839 σε ένα γράμμα του-ανακοίνωση - προς την Royal Society, περιγράφει τις
μέχρι τότε γνώσεις του για την επίδραση του φωτός σε φωτοευαίσθητα υλικά και
το τιτλοφορεί 'Σημειώσεις για την τέχνη της φωτογραφίας' χρησιμοποιώντας τις
αντίστοιχες αρχαιοελληνικές λέξεις για το φως και την γραφή . Μέχρι εκείνη την στιγμή 5 άνθρωποι είχαν κατορθώσει να σταθεροποιήσουν μια
'φωτογραφική εικόνα' συνδυάζοντας διαφορετικές μεταξύ τους επιστημονικές γνώσεις
που πολλές από αυτές η ανθρωπότητα τις είχε κάνει κτήμα της πολλά χρόνια πριν
-ο Nicephore Niepce , ο William Henry Fox Talbot , ο Hippolyte Bayard , o Louis Mande
Jacques Daguerre , και ο ίδιος ο John Herschel , όλοι μέσα στην 12ετια 1827-1839
με κορυφαία χρονιά το 1839.Στις 19 Αυγούστου, με την ανακοίνωση της φωτογραφικής
μεθόδου του Daguerre (Daguerreotype) στην Γαλλική ακαδημία επιστημών έχουμε
και την επίσημη γέννηση της φωτογραφίας. Χωρίς την εξέλιξη της οπτικής και της χημείας , η φωτογραφία δεν θα υπήρχε.
Χωρίς την κατανόηση των ιδιοτήτων του φωτός , της λειτουργίας της όρασηςκαι πολλών άλλων επιστημονικών γνώσεων δεν θα ήταν κατορθωτό από τους
πρωτοπόρους της φωτογραφικής διαδικασίας, να έχουν το ποθητό αποτέλεσμα . Μια
εικόνα του κόσμου χωρίς κανένα χέρι ζωγράφου να την σχεδιάσει ,παρά μόνο του
το ηλιακό φως και η 'μαγική' του ενέργεια.Αλλά και χωρίς την κοινωνική ,πολιτική και οικονομική οργάνωση του 18ου και του 19ου
αιώνα ,την αστική τάξη να ζητάει , πιο γρήγορα ,πιο εύκολα , πιοπολλά κέρδη ,
δύσκολη θα ήταν η όποια εξέλιξη της φωτογραφίας ,που είναι γνήσιο
παιδί της βιομηχανικής επανάστασης.Η ιστορία της φωτογραφίας είναι κομμάτι της
ιστορίας του ανθρώπου στην πορεία του προς την γνώση,έτσι για να αρχίσουμε να
μιλάμε γι'αυτή πρέπει να κάνουμε ένα μικρό ταξίδι στις απαρχές της ανθρώπινης σκέψης ,
γνώσης και εμπειρίας.

 

[VIDEOMIX]

ΠΕΡΙ ΟΠΤΙΚΗΣ

Οι παραδόσεις των νομαδικών φυλών στη βόρεια Αφρική , μιλούν από πολύ νωρίς για τις
'μαγικές' αντεστραμμένες εικόνες της ερήμου που εισβάλουν στις σκοτεινές σκηνές τους
από μικροσκοπικές τρύπες στα δερμάτινα τοιχώματα. Αρχίζει να φωτίζεται στην ανθρώπινη
σκέψη , ο δρόμος για την ανακάλυψη της φωτογραφίαςΗ πραγματική έκρηξη στην γνώση, έρχεται με την ανάπτυξη της Ελληνικής και κινέζικης
φιλοσοφίας .Παρότι πρώιμη και αρνούμενη συνήθως τον πειραματισμό, η Ελληνική
φιλοσοφία από τον 6ο π.χ. αιώνα και μετά θέτει τις βάσεις για την επιστήμη και αποτελεί
το σημείο αναφοράς για κάθε ανήσυχο πνεύμα , στους αιώνες που ακολουθούν.
Η κινέζικη φιλοσοφία από την από την άλλη μεριά ,ανάλογη της Ελληνικής, παρόλη την
ανάπτυξη της , δεν επηρεάζει στον ίδιο βαθμό την παγκόσμια σκέψη[1] .Ο κινέζος φιλόσοφος Mo Ti (470 - 391 Π.Χ.) είναι ο πρώτος που παρατηρεί πειραματικά
τον σχηματισμό του ειδώλου όταν το φως περάσει μέσα από μια μικρή τρύπα (pinhole) ,
και το αιτιολογεί σωστά [2] ,όμως διάφορες αντιλήψεις για την οπτική ,εκφράζουν οι αρχαίοι
Έλληνες πολύ νωρίτερα. Ο Θαλής (640 - 546 Π.Χ.) ασχολείται πρώτος με την αναζήτηση της αιτίας κάθε
φαινομένου στη φύση και με τα φαινόμενα της οπτικής , και είναι, μπορούμε να πούμε, ο
πατέρας της φιλοσοφίας και της επιστημονικής έρευνας. Ο Πυθαγόρας ( 580 - 500 Π.Χ.)
και οι μαθητές του πιστεύουν ότι η όραση οφείλεται στις φωτεινές ακτίνες που ανακλούν τα
αντικείμενα ,αλλά θεωρούν λανθασμένα ότι πηγή αυτής της ακτινοβολίας είναι το μάτι. Μια
πιο σταθερή θεωρία της ακτινοβολίας , όπως θα την λέγαμε σήμερα , εισάγει ο Εμπεδοκλής
( 495 - 435 Π.Χ.),και με αυτό τον τρόπο ερμηνεύει τα διάφορα οπτικά φαινόμενα.Οι δημιουργοί της ατομικής θεωρίας , Λεύκιππος και ο μαθητής του Δημόκριτος
(460 - 370 Π.Χ.) είναι φυσικό να έχουν μιλήσει πρώτοι για την σωματιδιακή φύση του φωτός
και είναι οι πρώτοι που αναφέρουν ότι η λαμπρότητα των αντικειμένων είναι ανάλογη της
απόστασης. O Πλάτωνας (428 - 347 Π.Χ.) Ασχολείται με την οπτική σε πολλούς από τους διάλογους του
και προσπαθεί να γεφυρώσει τις διάφορες αντιλήψεις. Στην περιγραφή της 'σπηλιάς' του ,
στην 'πολιτεία' δίνει υλικό για τις πιο ευφάνταστες υποθέσεις [3]. Ο Αριστοτέλης
(384 - 322 Π.Χ.) περιγράφει την ευθύγραμμη μετάδοση του φωτός και σκιαγραφεί τις βασικές
αρχές του 'σκοτεινού θαλάμου'(camera obscura) και το πώς σχηματίζετε το είδωλο , στο
βιβλίο του 'προβλήματα' [4]. Ο Επίκουρος (341 - 270 Π.Χ.) διαπιστώνει ότι το χρώμα των
αντικειμένων εξαρτάται από το χρώμα που έχει το φως που τα φωτίζει. Ο Ευκλείδης
(365 - 300 Π.Χ.) γράφει τα δυο πρώτα αυτόνομα συγγράμματα για την οπτική ,τα 'οπτικά'
και τα 'κατοπτρικά' και θέτει πια στέρεες βάσεις για την ευθύγραμμη μετάδοση του φωτός ,
με την γεωμετρική οπτική του. Ο Αρχιμήδης (287 - 212 Π.Χ.) ασχολείται με όλα τα ζητήματα
της οπτικής ,αλλά δυστυχώς δεν σώζετε κανένα έργο του. Η πληροφορία ότι έκαψε τα
Ρωμαικά πλοία με μια κατασκευή από κάτοπτρα που συγκέντρωσε επάνω τους τις ηλιακές
ακτίνες, μπορεί να μην είναι αληθινή ,αλλά επιβεβαιώνει τις γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για
την οπτική, τα κάτοπτρα και τις ιδιότητες τους. Ένα έργο που του αποδίδεται , το 'περί
πυρπολικού κατόπτρου' και σώζετε σε αραβική μετάφραση, είναι πιθανότατα ενός άλλου
Έλληνα σοφού , του μαθηματικού Απολλώνιου (260 - 200 Π.Χ.)που έζησε την ίδια εποχή.
Ο Γέμινος ο Ρόδιος (110 - 40 Π.Χ.), κωδικοποιεί τις διάφορες σχολές της Ελληνικής
αρχαιότητας και τα ζητήματα με τα οποία ασχολείται η επιστήμη της οπτικής[5].Ο Ήρωνας
ο Αλεξανδρινός (62 - 125) εκτός από τις διάφορες αυτόματες συσκευές του μας άφησε και
ένα έργο κατοπτρικών και ένα άλλο για την μέτρηση γωνιών με οπτικά μέσα. Πρέπει επίσης
να αναφέρω τον Ρωμαίο φιλόσοφο Lusius Annaeus Seneca (4 - 65) που έκανε παρατηρήσεις
σχετικές με οπτική, και πρώτος κατέγραψε ότι τα αντικείμενα μεγεθύνονται όταν τα κοιτάει
κανείς μέσα στο νερό και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο(85 - 165) και τους πειραματισμούς του
στα θέματα της οπτικής καθώς και τα δυο βιβλία του 'περί οπτικής', που συζητήθηκαν πολύ
στους αιώνες που ακολούθησαν.
1.Η εσωστρέφεια και ο
απομονωτισμός του κινέζικου
πολιτισμού .Η μεγάλη
απόσταση από την μεσόγειο
που αποτελεί το κέντρο της
ανθρώπινης ιστορίας για
πολλούς αιώνες ,και η
δύσκολη γραφή ,φαίνεται να
είναι κάποιες από τις αιτίες
για αυτό.

2.Αναφέρει ότι τα αντικείμενα
ανακλούν το φως προς όλες
τις κατευθύνσεις και ότι το
είδωλο οφείλεται στην
ευθύγραμμη μετάδοση του
φωτός.

3.Για την περίφημη 'σπηλιά ' έχει
γραφτεί ότι περιγράφει το θέατρο
σκιών,ότι ήταν ένας μεγάλος
'σκοτεινός θάλαμος' ,ότι ήταν μια
πρώιμη μορφή του κινηματογράφου
που γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες ,
και άλλα πολλά!


4.Ανεξάρτητα από το αν τα
'προβλήματα' είναι γνήσιο
έργο του Αριστοτέλη, τοόνομα του μεγάλου φιλόσοφου
και το έργο του , αναφέρεται σε
κάθε κείμενο οπτικής για τα
επόμενα 1700 χρόνια ,και
αποτελεί πηγή έμπνευσης για
κάθε σχετική έρευνα

5.Χωρίζει την οπτική σε α. Κυρίως οπτική β. Την κατοπτρική γ. Τα καυστικά κάτοπτρα δ. Την σκηνογραφική οπτική .

 

[VIDEOMIX]

ΠΕΡΙ ΦΑΚΩΝ

{Στ.} ηύρηκ' αφάνισιν τής δίκης σοφωτάτην, ώστ' αυτόν ομολογείν σέ μοι. {Σω.} ποίαν τινά; {Στ.} ήδη παρά τοίσι φαρμακοπώλαις τήν λίθον ταύτην εόρακας, τήν καλήν,
τήν διαφανή,  αφ' ής τό πύρ άπτουσι; {Σω.} τήν ύαλον λέγεις; {Στ.} έγωγε.{[Σω.]} φέρε, τί δήτ' άν,{[Στ.]} ει ταύτην λαβών, οπότε γράφοιτο τήν δίκην ο γραμματεύς, απωτέρω στάς
ώδε πρός τόν ήλιον τά γράμματ' εκτήξαιμι τής εμής δίκης; {Σω.} σοφώς γε νή τάς Χάριτας.

ΣΤΡΕΨΙΑΔΗΣ
Βρήκα την άκρη να τη σκαπουλάρω απ'τη δίκη και μπράβο θα μου πεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πως δηλαδή;
ΣΤΡΕΨΙΑΔΗΣ
Δε σου λαχε να δεις στα φαρμακεία εκείνη την ωραία διάφανη πέτρα,που
ανάβει τη φωτιά;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το κρύσταλλο λες;
ΣΤΡΕΨΙΑΔΗΣ
Αυτόν ακριβώς
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Για λέγε
ΣΤΡΕΨΙΑΔΗΣ
Θα πάρω το κρύσταλλο κι όταν γράφει ο γραμματέας τη μήνυση, θα πάω στον ήλιο
να σταθώ και τις αχτίδες δέσμη θα ρίξω στο κερί του απάνω και θα λιώσω τα
γράμματα.Τι  λες;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Έξυπνο, μα τις Χάριτες!
Το παραπάνω  απόσπασμα από τις "Νεφέλες" του Αριστοφάνη είναι η αρχαιότερη
αναφορά για την χρήση φακού και μας τα λέει όλα! Οι "Νεφέλες"πρωτοδιδάχθηκαν
το 423 π.Χ. και πήραν το τρίτο βραβείο.Ο Στρεψιάδης, Αθηναίος αγρότης,
καταχρεωμένος όπως ήταν, επηρεάζετε από την μόδα της εποχής του και θέλει να
σπουδάσει κι  αυτός την ρητορική, για να κατορθώσει με αυτόν τον τρόπο να
αποφύγει τους δανειστές του και να εξαπατήσει τους δικαστές. [1]
Μαθαίνουμε ότι οι συγκεντρωτικοί φακοί, τον 5ο αιώνα π.χ. στην αρχαία Αθήνα ,
ήταν σε κοινή χρήση.Μπορούσε να τους προμηθευτεί ο οποιοσδήποτε στα ειδικά
καταστήματα [2],και πιθανότατα ήταν κομμάτια ειδικά επεξεργασμένου φυσικού
κρυστάλλου
Τα μουσεία όλου του κόσμου είναι γεμάτα από φακούς κάθε είδους, παρόλα αυτά
για δεκαετίες οι αρχαιολόγοι τους θεωρούσαν σαν διακοσμητικά αρχιτεκτονικών
μελών ή κοσμήματα. Κανείς δεν τολμούσε να υποστηρίξει το αυτονόητο.
Το πρώτο αντικείμενο που θεωρήθηκε φακός είναι ο "Laynard lens" που ανακάλυψε ο
Austen Henry Layard (1817-1894) και από αυτόν πήρε το όνομα του.Ο Laynard είχε
ήδη αποκτήσει φήμη με την ανασκαφή της αρχαίας Νινευή το 1849,  την επόμενη
χρονιά στην ανασκαφή της γειτονικής Νιμρούντ βρήκε τον φακό ,που χρονολογήθηκε
γύρω στο 700 π.χ.
Παρόλες τις ατέλειες του ο "Laynard lens" και τις πολλές αντιρρήσεις αν πράγματι
είχε χρήση φακού [3], είναι πολύ σημαντικός καθώς θεωρήθηκε για πολλά χρόνια
ο πρώτος ιστορικά φακός και έδωσε αφορμή για να αντιμετωπίζονται πολύ
διαφορετικά  τέτοιου είδους αντικείμενα ,όπου κι αν ανακαλύπτονταν.
Φακούς και μάλιστα σε μεγάλο αριθμό φαίνεται να περιείχε η συλλογή των
αντικειμένων του Schliemann από την αρχαία Τροία που χάθηκε μετά τον 2ο  
παγκόσμιο πόλεμο.
Κυρτοί φακοί έχουν ανακαλυφθεί στις ανασκαφές στην Καρχηδόνα.
Πολλά τέτοια αντικείμενα βρέθηκαν στην αρχαία Αίγυπτο ,ακόμα και φακοί που
χρησιμοποιούντε στην θέση των ματιών σε αγάλματα.
Τα γυάλινα αντικείμενα της Μινωικής εποχής και η τελειότητα του  σκαλίσματος στους
αρχαίους σφραγιδόλιθους είχαν οδηγήσει πολλούς να υποστηρίξουν ότι  οπωσδήποτε
αυτά τα σκαλίσματα είχαν γίνει από τους αρχαίους τεχνίτες με την  βοήθεια μεγέθυνσης
από κάποιο φακό και ότι υπήρχε και η τεχνογνωσία και η δυνατότητα για κατασκευή
φακών στην Μινωική Κρήτη [4] Αυτή η άποψη φαίνεται πια να επιβεβαιώνετε μετά από
τις τελευταίες ανακαλύψεις του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη στις ανασκαφές του
στις Αρχάνες και στα λατρευτικά κέντρα γύρω από τον Ψηλορείτη. [5]
Υπάρχουν πολλές γνώσεις μας για την αρχαιότητα που χρειάζονται συμπλήρωμα
και αναθεώρηση. Χάρη σε ανθρώπους που έχουν αφιέρωση την ζωή τους στην συνεχή
προσπάθεια να φωτίσουν το παρελθόν μας, αυτό γίνεται πραγματικότητα.
Πάντως όλα τα παραπάνω και οι σχεδόν άψογες μερικές φορές αστρονομικές παρατη-
ρήσεις αρχαίων λαών, κάνουν σχεδόν βέβαιο ότι οι αρχαίοι είχαν πολλές γνώσεις όσον
αφορά την κατασκευή μεγεθυντικών φακών και βοηθητικών την όρασης συστημάτων.
Δεν μένει παρά να ανακαλύψουμε περισσότερα ευρήματα και περισσότερα κείμενα
που να το επιβεβαιώνουν.
Τελειώνω εδώ με τους φακούς στην αρχαιότητα με μια τελευταία αναφορά   που είναι
σχετική με τον Νέρωνα. Ο Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus( 37 - 68 ) ανα-
φέρεται ότι χρησιμοποιούσε ένα σμαραγδένιο μονόκλ για να τον βοηθάει  να παρατηρεί
καλύτερα τα τεκταινόμενα στην αρένα.
Μετά από αυτό για πολλούς αιώνες δεν υπάρχει καμία αναφορά για φακούς.
Η ανθρωπότητα έχει μπει στο μεσαίωνα.Ποια η συνεισφορά του στην φωτογραφία?

[1]Στο παραπάνω απόσπασμα,ένας
τρόπος που σκέφτεται ώστε να αποφύγει
τη δίκη, είναι να αγοράσει έναν συγκε-
ντρωτικό φακό και τη στιγμή που ο γραμ-
ματέας θα γράφει την κατηγορία επάνω
στην πλάκα την στρωμένη με κερί, όπως
το συνήθιζαν τότε ,να συγκεντρώσει τις
ακτίνες του ήλιου πάνω της και να λιώσει
τα γράμματα.

[2]Μιας και  το πουλούσαν τα φαρμακεία
θα είχε κι άλλες χρήσεις εκτός από το να
ανάβει φωτιά (π.χ μικροκαυτηριάσεις)
 


[3]Υπάρχουν υποστηρικτές της αντίθετης
άποψης που την  στηρίζουν  στις ατέλειες
και στην χαμηλή ποιότητα μεγέθυνσης
σύμφωνα με τα σημερινά κριτήρια περί
της καθαρότητας, σχήματος και οπτικής
διόρθωσης των φακών.

[4]Για όλα αυτά μπορείτε να διαβάσετε
και την πολύ ωραία εισαγωγή του Άλκη
Ξανθάκη στο βιβλίο του "Ιστορία της
Ελληνικής φωτογραφίας" 1994

[5]Γυάλινα αντικείμενα από την Μινωική
εποχή που μπορούν να είναι και φακοί
υπάρχουν εδώ και χρόνια και στο Εθνικό
αρχαιολογικό μουσείο και στο αρχαιολο-
γικό μουσείο Ηρακλείου αλλά και στο
Βρετανικό μουσείο.
Ανακαλύφθηκαν  όμως και σε πρόσφατες
ανασκαφές που κάνει τα τελευταία χρόνια
ο σημαντικός αυτός Έλληνας αρχαιολόγος.
Περισσότερα για αυτό, στο άρθρο του
Sines, George, and Sakellarakis, Yannis Α
"Lenses in Antiquity," American Journal
of Archaeology 1987.