ΟΜΙΛΕΙΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ;

[anemelos]

Απάντηση: Re: ΟΜΙΛΕΙΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ;

Κομπογιαννίτης

Κομπογιαννίτης, -ίτισσα:
1.Στο παρελθόν ο εμπειρικός γιατρός.
2. (μειωτ.) α. Ο αδαής, ο άσχετος με το αντικείμενό του γιατρός: 'Τον έφαγε τον άνθρωπο ο κομπογιαννίτης.'
β. Αυτός που παριστάνει τον ειδικό χωρίς να έχει την ανάλογη κατάρτιση.

Υπάρχουν δύο ετυμολογικές εκδοχές
1. < κομπ(ώνω) (όπου κομπώνω =δένω με μάγια, εξαπατώ < ελνστ. κομβόω =δένω) -ο- + γιαν- (<γιαίνω < αρχ. ελ. υγιαίνω) + -ίτης.
2. .... Σ' αυτή την περίπτωση το κομβώνω δεν έχει σχέση με την απάτη αλλά με τον κόμβο, εξαιτίας των ριζών που χρησιμοποιούσαν για τις θεραπείες, η γιατί έδεναν τα βότανα στα μαντίλια τους, σε σχήμα κόμπου.

Αυτό που ξέρω είναι πως προέρχεται από τον κόμπο και το υγιαίνω, με το 1ο να εννοεί το παραπάνω, πως είχαν τα βότανα δεμένα σε μαντήλι.
Μετά που βγήκαν οι επιστήμονες γιατροί, και αποδείχτηκε πως δεν είχαν επαρκείς γνώσεις, απέκτησε την έννοια του άσχετου που το παίζει ειδικός.

 

[Giota]

Μνημείο

Στα νέα ελληνικά μνημείο λέγεται: 1. Το γλυπτό, η στήλη, η αρχιτεκτονική κατασκευή που προορίζεται να τιμά και να θυμίζει κάποιο σημαντικό γεγονός ή πρόσωπο που έχει πεθάνει. π.χ. Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.
2α. Κάθε κτίσμα ή σύνολο κτισμάτων που διατηρήθηκε από παλιότερη ιστορική περίοδο και θεωρείται σημαντικό από άποψη αρχαιολογική, ιστορική ή αισθητική: διατηρητέο μνημείο: τα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Γενικότερα, κάθε δείγμα της ανθρώπινης δραστηριότητας που διασώθηκε από προηγούμενες εποχές και έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον.
β. Κάθε αξιόλογο έργο τέχνης ή λόγου, που ξεχωρίζει ανάμεσα στα όμοια ή στα σύγχρονά του. Μτφ.: οι ξεχωριστές πράξεις: αυτό που έκανε είναι μνημείο δικαιοσύνης. Ειρωνικά αναφερόμαστε σε μνημείο βλακείας, ηλιθιότητας, καιροσκοπισμού.

Μνημείο < αρχ. μνημείον (= πράγμα ανακαλούν εις την μνήμην πρόσωπον ή πράγμά τι, μνημείον [Hofmann J., Ετυμολογικόν της Αρχαίας Ελληνικής, Αθήνα, 1974]) < μνήμα.
Στα μεσαιωνικά χρόνια σημαίνει τάφος και στον πληθ. νεκροταφείο (Κακριδής)

 

[Giota]

Διεθνισμός

Λόγια λέξη (< επίθ. διεθνής + κατάλ. -ισμός) που αποδίδει στην ελληνική τη γαλλική λέξη internationalisme και χρησιμοποιείται από πολλές γλώσσες με παρόμοια σημασία. Μαρτυρείται από το 1893.

Κίνηση για την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και συνεννόησης - σε επίπεδο πνευματικό και πολιτικοκοινωνικό - και την εξάλειψη των εθνικιστικών προκαταλήψεων.

Στην αυστηρότερη μορφή του - ως δόγμα της μαρξιστικής ιδεολογίας το οποίο έχει ως στόχο τη διεθνή αλληλεγγύη που θα επιτευχθεί με την ένωση των λαών και την κατάργηση των συνόρων - θεωρεί όλους τους ανθρώπους συμπολίτες και επιζητεί την κατάργηση των ιδιαίτερων διαφορών μεταξύ των λαών. Στην ηπιότερη μορφή του δεν αποκλείει την αγάπη προς την πατρίδα και την προσήλωση στα εθνικά ιδεώδη και συμβάλλει στη διαφύλαξη της παγκόσμιας ειρήνης.

 

[Giota]

Εθνισμός

Ετυμολογία: έθνος + κατάλ. -ισμός.
Η εθνική συνείδηση, ο πατριωτισμός, η φιλοπατρία, η πίστη και αφοσίωση κάποιου στα ιδεώδη του έθνους στο οποίο ανήκει, χωρίς καμία διάθεση περιφρόνησης ή υποτίμησης των ιδεωδών άλλου έθνους.

Η λέξη μαρτυρείται για πρώτη φορά από τον Ν. Σπηλιάδη (1826) αντί των λέξεων φιλοπατρία (αριστοφανική λέξη: πολλού δ' επαίνου παρ' εμοί/ και τοίσιν ευ φρονούσιν/ τυχών άπεισιν διά την/ φιλοπατρίαν και σοφίαν/ ο παις ο Φιλοκλέωνος: Σφήκες), η οποία ήδη δίνει την αίσθηση λογιότερης λέξης, και πατριωτισμός (αντιδάνειο μέσω του γαλλικού patriotisme, που πρωτοχρησιμοποιούν ο Ευγένιος Βούλγαρις, ο Ρήγας Φεραίος κ.α.) (Γ.Μπαμπινιώτης)

 

[Giota]

Εθνικισμός

Λόγια λέξη που μαρτυρείται από το 1859. Ετυμολογία: επίθ. εθνικός + κατάλ. -ισμός. Πρόκειται για μεταφραστικό δάνειο από την αγγλική (< nationalism) ή τη γαλλική (< nationalisme).

Η λέξη χρησιμοποιείται σήμερα κυρίως με την έννοια της απόλυτης και με φανατισμό προσήλωσης των ατόμων στο έθνος τους, η οποία φτάνει ως την περιφρόνηση και την εχθρότητα προς άλλα έθνη, τα οποία θεωρούνται κατώτερα, υποδεέστερα, και επομένως πρέπει με τη βία να υπαχθούν στην εξουσία του ανώτερου ή των ανώτερων εθνών.

Έγραφε ο Αλ. Δελμούζος κατά τη δεκαετία του 1930: «Ο ανθρωπισμός είναι αντίθετος με τον εθνικισμό και τις συνέπειές του, όχι όμως με τον εθνισμό. Ο πρώτος τυφλώνει και τείνει να εξαφανίσει βασικές ανθρωπιστικές αξίες. Αντίθετα ο εθνισμός: κρατώντας την εσωτερική συνοχή των ατόμων και ομάδων που ανήκουν σ' ένα έθνος μπορεί να οδηγεί σε γόνιμη συνεργασία, άμιλλα και αλληλεπίδραση με τ' άλλα έθνη χωρίς να καταπιέζει κανένα».

 

[Giota]

Κοσμοπολιτισμός

Ελληνογενής (< κόσμος + πόλις/ πολίτης) ξένος όρος (< γαλλ. cosmopolitisme). Μαρτυρείται από το 1831. Διεθνιστική θεωρία σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι κατ' αρχήν πολίτης του κόσμου και δευτερευόντως μέλος ενός κράτους ή έθνους.

Η λέξη χαρακτηρίζει, επίσης, τη σκέψη και τον τρόπο ζωής του κοσμοπολίτη, ο οποίος ταξιδεύει συχνά σε πολλές κοσμοπόλεις, στις οποίες διαβιούν ή διέρχονται άνθρωποι κάθε εθνικότητας, προσαρμόζεται άνετα σε διαφορετικές κάθε φορά νοοτροπίες, αντιλήψεις και συνήθειες και δέχεται και αφομοιώνει επιρροές από πολλές και διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς.

Πρώτος ο σοφιστής Αντιφών (5ος αι. π.Χ.) καλλιέργησε ένα κοσμοπολιτικό φρόνημα και ακολούθησαν οι Στωικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι - βαθαίνοντας τη θεωρία των Κυνικών για μια παγκόσμια πολιτεία - διακήρυξαν το ιδανικό του παγκόσμιου κράτους και της συναδέλφωσης της ανθρωπότητας και τον καθολικό δεσμό όλων των ανθρώπων, διατυπώνοντας το περίφημο δόγμα «όπου γη και πατρίς».

 

[Giota]

Σοβινισμός

Μεταφορά στην ελληνική της γαλλικής λέξης chauvinisme, η οποία προέρχεται από τον N. Chauvin, Γάλλο στρατιώτη της εποχής του Ναπολέοντα, που η γαλλική κωμωδία «La Concarde tricolore» του J. Cogniard μετέτρεψε σε κλασικό τύπο φανατικού και κοντόφθαλμου πατριώτη.

Η λέξη αποδίδει τον ακραίο και τυφλό εθνικισμό, ο οποίος κηρύσσει τη μισαλλοδοξία και τη φανατική προσήλωση στο εθνικό ιδεώδες και έχει ως βασικό χαρακτηριστικό του το στρατοκρατικό πνεύμα, καθώς επιδιώκει εδαφική εξάπλωση και οικονομική ή πνευματική επιρροή. Για τους σοβινιστές κάθε άλλος λαός είναι άξιος περιφρόνησης και υποδούλωσης.

Ο σοβινισμός μπορεί να οδηγήσει - και συχνά οδηγεί, όπως αποδεικνύει η ιστορία - σε απομονωτισμό ή σε επεκτατικούς πολέμους και ολοκαυτώματα.

 

[Giota]

Αέτωμα

Είναι το τριγωνικό επιστέγασμα που σχηματίζεται στις στενές πλευρές των αρχαίων ναών. Στο εσωτερικό του αετώματος συνήθιζαν να τοποθετούν συμπλέγματα γλυπτών με παραστάσεις από τη μυθολογία ή την ιστορία.

Η λέξη προέρχεται από τον αετό και δύο είναι οι πιθανές εκδοχές, ίσως γιατί το σχήμα του αετώματος θυμίζει αετό με ανοιχτές φτερούγες, ή γιατί πιθανολογείται ότι στους αρχαιότερους ναούς του Δία κοσμούσαν το σημείο με έναν ανάγλυφο αετό, όπως στη villa Mattei στη Ρώμη (Ραγκαβής).

 

[Giota]

Σηκός

Είναι το εσωτερικό του ναού που περιβαλλόταν από τοίχους και προοριζόταν για την τοποθέτηση του αγάλματος του θεού, στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο ναός. Οι σηκοί των ναών δεν είχαν παράθυρα, όπως και τα σπίτια των αρχαίων και φως έπαιρναν συνήθως από φεγγίτες που υπήρχαν στην οροφή. Στους μεγάλους ναούς ο σηκός διαιρείται σε τρία μέρη: τον πρόναο, τον οπισθόδομο και τον κυρίως ναό.

Η ετυμολογία της λέξης είναι αβέβαιη, ίσως προέρχεται από τη δωρική λέξη σάκος, η οποία σχετίζεται με το ρήμα σάττω (= γεμίζω, εφοδιάζω).

 

[Giota]

Βωμός

Είναι το μέρος που τελούνταν οι θρησκευτικές θυσίες. Συνήθως ήταν λίθινοι και είχαν διάφορα σχήματα. Ως προς το ύψος δεν ξεπερνούσαν το ύψος του αγάλματος του θεού, στον οποίο ήταν αφιερωμένοι.

Πολλές φορές κοσμούνταν και από διάφορες γλυπτές παραστάσεις. Σε κάποια ιερά υπήρχε το έθιμο να κατασκευάζεται ο βωμός από την τέφρα των θυσιών, με αποτέλεσμα να αυξάνουν διαρκώς οι διαστάσεις του. Σύμφωνα με τον Παυσανία, τέτοιου είδους βωμός ήταν του Δία στην Ολυμπία, ο οποίος είχε 22 πόδια ύψος, ήταν τοποθετημένος σε λίθινη βάση και είχε μεγάλη κλίμακα.

Συνήθως βρίσκονταν μπροστά από το ναό ή μέσα σε αυτόν σε περίπτωση που προοριζόταν για αναίμακτες θυσίες.

Η λέξη βωμός είναι ομόρριζη του βαίνω και αρχικά δήλωνε την υπερυψωμένη βάση του θυσιαστηρίου, ενώ αργότερα όλο το θυσιαστήριο.

 

[Giota]

Αμφορέας

Μεγάλο αγγείο, συνήθως πήλινο με δύο λαβές στις οποίες συχνά αναγραφόταν το όνομα του κατασκευαστή ή του τόπου κατασκευής. Πολλές φορές η βάση του είχε κωνική μορφή, ώστε να μπήγεται εύκολα στη γη. Οι χρήσεις του ήταν πολλαπλές. Αποθήκευαν υγρά και τρόφιμα, διατηρούσαν κρασί, λάδι και μέλι. Μερικές φορές τοποθετούσαν τη στάχτη και τα οστά των νεκρών.

Η λέξη αμφορεύς προέρχεται από το αμφιφορεύς, (αμφι + φέρω) δηλαδή αυτός που μεταφέρεται με δύο λαβές.

 

[Giota]

Μνημείο

Στα νέα ελληνικά μνημείο λέγεται: 1. Το γλυπτό, η στήλη, η αρχιτεκτονική κατασκευή που προορίζεται να τιμά και να θυμίζει κάποιο σημαντικό γεγονός ή πρόσωπο που έχει πεθάνει. π.χ. Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.
2α. Κάθε κτίσμα ή σύνολο κτισμάτων που διατηρήθηκε από παλιότερη ιστορική περίοδο και θεωρείται σημαντικό από άποψη αρχαιολογική, ιστορική ή αισθητική: διατηρητέο μνημείο: τα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Γενικότερα, κάθε δείγμα της ανθρώπινης δραστηριότητας που διασώθηκε από προηγούμενες εποχές και έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον.
β. Κάθε αξιόλογο έργο τέχνης ή λόγου, που ξεχωρίζει ανάμεσα στα όμοια ή στα σύγχρονά του. Μτφ.: οι ξεχωριστές πράξεις: αυτό που έκανε είναι μνημείο δικαιοσύνης. Ειρωνικά αναφερόμαστε σε μνημείο βλακείας, ηλιθιότητας, καιροσκοπισμού.

Μνημείο < αρχ. μνημείον (= πράγμα ανακαλούν εις την μνήμην πρόσωπον ή πράγμά τι, μνημείον [Hofmann J., Ετυμολογικόν της Αρχαίας Ελληνικής, Αθήνα, 1974]) < μνήμα.
Στα μεσαιωνικά χρόνια σημαίνει τάφος και στον πληθ. νεκροταφείο (Κακριδής)

 

[Giota]

Τάλαντο

Το τάλαντο ήταν ζυγαριά από χαλκό ή ορείχαλκο, μονάδα αξίας και μονάδα βάρους.
Πρόκειται για κομμάτι μετάλλου που έχει σχήμα προβιάς βοδιού, χωρίς κεφάλι και ουρά, και ζυγίζει γύρω στα 25 κιλά. Το βόδι αποτελούσε παλιότερο μέσο πληρωμής και το σχήμα του διατηρήθηκε στη μεταγενέστερη μονάδα. Το τάλαντο ήταν η μεγαλύτερη νομισματική και μετρική αξία της αρχαιότητας.

Το τάλαντο ετυμολογείται από το αρχαίο τάλαντο και αυτό από το ρήμα ταλαντεύω που σημαίνει κινώ κάτι πέρα δώθε, ζυγίζω, σταθμίζω.

 

[Giota]

Μόδι

Στο Βυζάντιο το μόδι ήταν μονάδα μέτρησης των σιτηρών. Στα νεώτερα χρόνια είχε διαφορετικό βάρος, ανάλογα με τον τόπο.

Στα Χανιά ήταν μονάδα βάρους σιτηρών και ξηρών καρπών ίσο με 8,75 λίτρα.
Στη Λέσβο ήταν μονάδα μέτρησης ελαιοκάρπου, ίση με 500 οκάδες ελιές, δηλαδή 641 κιλά.
Στη Χίο ήταν μέτρο βάρους όχι μόνο στερεών αλλά και υγρών.

Ετυμολογείται από το μεσαιωνικό μόδιον και αυτό από το ελληνιστικό μόδιος από το λατινικό modius δηλαδή μονάδα μέτρησης ίση με 8,75 λίτρες (μια λιτρα=477 γρ.) αλλά και 5.856 τ.μ).

 

[Giota]

Μουζούρι

Το μουζούρι είναι μονάδα βάρους που χρησιμοποιείται στην Κρήτη και αντιστοιχεί:
α) σε 15 οκάδες σιταριού ή 13 οκάδες κριθαριού.

Παλιότερα μετρούσαν τα χωράφια και με μουζούρια. Χωράφι 3 μουζουριών σήμαινε ότι για να το σπείρουν χρειαζόταν καρπός 3 μουζουριών. Παίρνουμε το παράδειγμα μας από τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς από το νομό Ηρακλείου «Για πες μου Άη Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις; Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε, ταή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο.»

β) μέτρο βάρους αιθέριων ελαίων ίσο με 5 κυβικά εκατοστά.

 

[Giota]

Καυκί
Στα Βυζαντινά χρόνια καυκί ονομαζόταν η κούπα χωρίς βάση που χρησιμοποιούσαν για να πίνουν κρασί. Επίσης καυκί ονομάζεται η κοίτη του ποταμού. Στην περιοχή του Αιγαίου το καυκί ήταν ογκομετρικό δοχείο και μονάδα μέτρησης σιτηρών που αντιστοιχούσε σε 15,374 κιλά. Αυτή είναι και η ερμηνεία που εξετάζουμε σήμερα.

Τέλος στα Χανιά της Κρήτης με το καυκί αποτιμούσαν τα κοπάδια. Ένα καυκί αντιστοιχούσε σε 20 ζώα.

Ετυμολογείται από το καυκίον και αυτό από το μεσαιωνικό καυκί(ν), καυχί(ν).

 

[Giota]

Καντάρι

Το καντάρι είναι είδος ζυγού και μέτρο βάρους, ίσο με 44 οκάδες (56,408 κιλά).

Ετυμολογείται από το μεσαιωνικό καντάρι αντιδάνειο από το τούρκικο kantar και αυτό με τη σειρά του από το αραβικό qintar (=βάρος εκατό μονάδων) -ι το οποίο προέρχεται από το κεντηνάριον (=εκατό ουγγιές).

Το Βυζαντινό κεντηνάριο ήταν μονάδα βάρους ίση προς 100 λίτρες χρυσού, δηλαδή 32,5 σημερινά κιλά, αλλά και ποσότητα εκατό αντικειμένων: εμέτρησεν τους καύχους της, ευρέθη κεντηνάριν (Σαχλ., Αφήγ. 739)

 

[Giota]

Θούριος

Ο θούριος που λιγότερο συχνά αναφέρεται και ως το θούριο είναι γοργός πολεμικός ύμνος, πολεμικό τραγούδι, που έχει σκοπό να εμψυχώσει και να προκαλέσει έντονα συναισθήματα στους μαχητές.

Τη λέξη θούριος δανείστηκε ο Pήγας Βελεστινλής για το γνωστό επαναστατικό ποίημά του. Την έκανε συνώνυμη της επανάστασης και βέβαια γνωστή σε όλους τους 'Ελληνες.

Ετυμολογείται από το αρχαίο θούρος, θούριος που σημαίνει ακάθεκτος, πολεμικός, ορμητικός. Είναι συγγενική λέξη του θορός που προέρχεται από το θρώσκω (= πηδώ, αναπηδώ, εφορμώ).

 

[Giota]

Εμβατήριο

To εμβατήριο είναι ρυθμική μουσική σύνθεση ή και τραγούδι που συγχρονίζει το βηματισμό ομάδας ανθρώπων. Υπάρχει στρατιωτικό, πολεμικό, πατριωτικό, γαμήλιο, πένθιμο κ.λ.π.

Γνωστό από την αρχαιότητα, αρχικά αναφερόταν στο θείον, αφού ήταν και ύμνος προς τον Άρη, θεό του πολέμου. Το γαμήλιο εμβατήριο αποτελεί παράδοση στον Δυτικό κόσμο από τα το 1858, όταν η Αγγλίδα πριγκίπισσα Βικτόρια επέλεξε ένα κομμάτι από τον "Λόενγκριν" του Ρίχαρντ Βάγκνερ, ως μουσική υπόκρουση, για το γάμο της με τον Γουλιέλμο της Πρωσίας. (Βλ. Καλογερόπουλου Τ., Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής).

Το εμβατήριο είναι το ουδέτερο του ελληνιστικού επιθέτου εμβατήριος από το αρχαίο ρήμα εμβαίνω < εν +βαίνω που σημαίνει βαδίζω, περπατώ.

 

[Glyfadioths]

Εχει γραφτει πουθενα το ρητό με την γκλίτσα του τσοπάνη και την..τριβή;